Poludnica estas monto super Liptovský Ján, (aŭ pli bone super Závažná Poruba) - kiun poeto Milan Rúfus nomis „seĝo de suneto“. Favorantoj de Esperanto- vojaĝantoj vizitadas ĝin vintre, konstruante simbolan piramidon de amikeco. Poludnica somere - kaj plua en Slovakio - en Muránska planina? Tiu ĉi vasta protektata areo ofertas por siaj vizitantoj nekalkuleblajn surprizojn.
Ekspedicion pro ĝia enhavo kaj pretendeco taŭgan por ĉiuj aĝ-grupoj organizis Liptova Esperanta Klubo la 20-an de julio 2020.
Veturantoj en tri aŭtoj -
1. Miroslav Papaj: Vladimír Škuta, Zdenko Misura
2. Peter Rybín (fotisto): Dušan Pavella, Miroslava Šavelová, Pavol Petrík (redaktoro de ES)
3. Ján Vajs (organizanto kaj modela avo): Beata Vajsová, Barbora kaj Saša Vajsová, Riško kaj Tomáško Vajsovci, Miroslav Kováčik, Mária Minichová (ESO, Bratislavo), ,
ili renkontiĝis en montpasejo Ĉertovica, de kie ni daŭris en la civiton Muráň, elirpunkto por vizito de la rezervejo. Pro la severaj reguloj estas aŭto-veturado tien limigita kaj nur kun permesilo. Hardigitaj turistoj certe preferas piedan supreniron, sed kiam la plej juna partoprenanto aĝas 4 jarojn kaj la plej aĝa pli ol 70, krome, kun handikapoj atingitaj pro malfavoro de la sorto - ni estu toleremaj. Dum atendado ni vizitis la Inform-centron en la civito Muráň, kiu alloge prezentas vidindaĵojn kaj historion de la regiono, ĝi ofertas broŝurojn kaj prospektojn pri ĉiuj aspektoj de Muranska planina, eĉ suvenirojn.
La malvasta vojo kondukis nin al la Granda herbejo, el kiu ni ekpaŝis, plejparte en la agrabla arbara ombro. Post proksimume 4 kilometrojn nin atendis surprizo - ne grimpado, sed milde descendanta vojeto. Ĝi venigis nin al Muránska Poludnica (955m), kiu estas ne pinto, sed iu natura galerio (aŭ „kuŝejo por la suneto?“) kun belega rigardo al la pejzaĝo, al la perpendiklaj blankaj kalkŝtonaj klifoj.
Post mallongaa refreŝiĝo, ripozo kaj fotado nia grupo duoniĝis. Celo de la unua parto estis kastelo Muráň sur la monto Cigánka, konstruita en la 13-a jarcento por gardi la komercistan vojon.
Ĝi havas riĉan historion: pri la tim-veka kruela rabista kavaliro Matej Baŝo (16-a jarcento), verkis Martin Boŝnjak, persona partoprenanto de la eventoj, unu el la plej fruaj slovaklingvaj epikaj poemoj. Je unu jarcento poste, Mária Széchy, la Venuso el Muráň, kiel kapitanino defendis sian kastelon kontraŭ la reĝa armeo, kiun gvidis Franzisko Veŝeleni. Ĉe la remparo oni povas sidi sur la ŝtonan tronon de la belulino. En la 18-a jarcento la kastelo forbrulis. Nuntempe pasas tie rekonstruado.
Post la trarigardo ni planis aliĝi al nia dua grupoparto, kiu en herbejo ĉe Blankaj akvoj observis kaj nutris paŝtejajn zizelojn. Bela travivaĵo ne nur por la malpli aĝaj - tiuj fidemaj bestetoj prenas manĝon el la mano (pomoj, karoton, sunflorajn semojn) ne suspektante, ke ili kompletigas nutro-ĉenon por la plumkovritaj preduloj. Bedaŭrinde, la forta pluvego malebligis tiun ne kutiman sperton. Sed la zizeletoj spertis malpli feliĉe.
Ambaŭ partoj de nia ekspedicio ree kuniĝis kaj en komforto de restoracio en montpasejo Zbojská povis ĝui malfruan tagmanĝon. En la ĉirkaŭaj paŝtistaj kabanoj en la 17-a jarcento trovadis rifuĝon fama rabista kapitano Jakobo Surovec (Kruelulo, kiu naskiĝis 2 jarojn post la ekzekuto de Jánošík), la ŝafejestra filo, kiu decidis batali kontraŭ la feudala maljusteco sur la mala flanko de la leĝo. Li agadis kun sia 11-ana bando nur 2 jarojn, sed tiel intense, ke la urboj Tisovec kaj Brezno perdis la paciencon kaj intervenis. La vivo de Jakobo finis ege sufere kaj frue, en la aĝo de 25 jaroj. En la restoracia ĉambro sur la 1-a etaĝo havas neston hirundoj. Ili enflugas tra la fenestro kaj sidadas sur la ligna lustro.
Dankegon al ĉiuj, kiuj kontribuis al tiu ĉarma ekskurso, kie mi povis konatiĝi kun parto de nia belega lando.
Mária Minichová, 28.8.2020
Poludnicu, horu nad Liptovským Jánom, či skôr nad Závažnou Porubou? - ktorú Milan Rúfus nazval „slniečkovou stoličkou“ priaznivci Esperanta - cestovatelia navštevujú v zime, budujúc symbolickú pyramídku priateľstva. Poludnica v lete - ďalšia na Slovensku - a na Muránskej planine? Toto rozľahlé chránené územie má pre svojich návštevníkov nespočetné prekvapenia.
Výpravu obsahom aj náročnosťou vhodnú pre všetky vekové kategórie zorganizoval Liptovský Esperantský klub dňa 20.júla 2020.
Posádky v 3 autách -
Miroslav Papaj: Vladimír Škuta, Zdenko Misura
Peter Rybín (fotograf): Dušan Pavella, Mirka Šavelová, Pavol Petrík (redaktor ES)
Ján Vajs (organizátor): Beata Vajsová, Barbora a Saša Vajsové, Riško a Tomáško Vajsovci,
Miroslav Kováčik, Mária Minichová (ESO Bratislava),
sa stretli v sedle Čertovice, odkiaľ sme pokračovali do obce Muráň, východiskového bodu pre návštevu rezervácie. Kvôli prísnej ochrane je vjazd autom len na povolenia v obmedzenom počte.
Zdatní turisti uprednostnia iste peší výstup - ale ak najmladší člen má 4 a najstarší po 70-ke, včítane hendikepov získaných nešetrnosťou osudu, budeme tolerantní. Čakanie na poradie sme využili na návštevu Informačného centra v obci Muráň, ktoré príťažlivým spôsobom oboznamuje s pozoruhodnosťami aj s históriou, ponúka v brožúrkach podrobnosti o všetkých aspektoch Planiny.
Úzka cesta nás vyviedla na Veľkú lúku, z ktorej sme pešo vykročili zväčša v príjemnom tieni lesa. Po asi 4 km chôdze, pri chate Maretkina, nás čakalo prekvapenie - nie stúpanie, ale mierne klesajúci chodníček. Priviedol nás k Muránskej Poludnici (955 m), ktorá je akousi prírodnou galériou (alebo „slniečkovým ležadlom“? ) s nádherným výhľadom do krajiny, na kolmé biele vápencové útesy.
Po krátkom odpočinku, občerstvení a fotení sa naša výprava rozdelila. Cieľom prvej skupiny bol hrad Muráň na vrchu Cigánka, postavený v 13. storočí na ochranu obchodnej cesty. Má bohatú históriu: o krutom a obávanom lúpežnom rytierovi Matejovi Bašovi (16. stor.) napísal priamy účastník udalostí, Martin Bošňák jednu z prvých epických básní v slovenskom jazyku. O storočie neskôr Mária Széchy - Muránska Venuša bránila svoj hrad pred kráľovskými vojskami, ktoré viedol František Vešeléni. V 19. storočí hrad vyhorel. V súčasnosti prebiehajú na hrade rekonštrukčné práce (bašty, hradby, studňa...).
Po prehliadke hradu sme mali v pláne pripojiť sa ku skupinke, ktorá na Bielych vodách pozorovala a kŕmila syslíky. Tieto dôverčivé zvieratká si berú potravu z ruky (mrkvu, jablká, slnečnicu), čo je zážitok nielen pre mladšie ročníky. Netušia, že tu vlastne dopĺňajú potravný reťazec opereným dravcom. Bohužiaľ, pre prudký lejak sme prišli o tento zážitok, no syslíky boli na tom horšie.
Obidve časti našej výpravy sa stretli a v pohodlí koliby v sedle Zbojská mohli si vychutnať neskorý obed. V okolitých salašoch nachádzal útočište zbojnícky kapitán Jakub Surovec (narodil sa 2 roky po poprave Jánošíka), bačovský syn, ktorý sa rozhodol bojovať proti feudálnemu bezpráviu na druhej strane zákona. Len 2 roky pôsobila jeho 11-členná skupina, avšak tak intenzívne, že mestá Brezno a Tisovec sa rozhodli zakročiť. Jakubov život skončil veľmi kruto a zavčasu, v 25 rokoch.
V miestnosti na 1. poschodí reštaurácie majú hniezdo lastovičky. Prilietajú oknom a pristávajú na drevenom lustri.
Veľká vďaka všetkým, ktorí sa pričinili o tento príjemný výlet a umožnili spoznať časť našej nádhernej krajiny.
Mária Minichová, 28.8.2020
(okazis/2020/Poludnica de Muráň)