Ni komencis per aŭtomobila manovro: el Hrdovo, kie ni lasis
aŭton de Mirko, per la aŭto de Johano al la elirpunkto. Ĉe starto
al Úzka valo (Mallarĝa) estis jam vigle – aŭtoj, homoj, infanoj, hundoj, bastonetoj, dorsosakoj ...aĵojn, ne bezonaj dum
supreniro ni lasis en kofro de aŭto de Johano. Ni eliris je la 8:00 horo sur vojo preskaŭ ebena, blue signita. Ĉe la vojforko al valo Jamnicka (950 m-ojn s.m.) ni deflankiĝis dekstren, laŭ la flava signo, al Raĉkova valo, pli kruta kaj pli interesa vojo. Por la arbar-laboristoj ne validas semajnfino, ili antaŭeniris nin en liveraŭtoj, en la alia oni veturigis la ĉevaletojn. Ĉe la vojo ni vidis amasetojn da arbo-plantidoj – konsisto de la estonta arbaro: ne plu la picea monokulturo, sed lariko, abio, betulo, alno. La pado ascendas, ankaŭ la temperaturo, oni „plihejtadas“ kaj ni demetas jakojn. La padon kruciĝas fluej-sulketoj, riveretoj. Ni povas refreŝiĝi per spicaj folietoj de kardamino.

La deklivojn de Raĉkova valo kovras juna, eble tridek-jara
arbaro – la sorparboj paradas ruĝkolore kaj belege kontrastas kun la verdaj piceoj. Ĝis la 90-aj jaroj de la pasinta jarcento ĉi tie disfloris ŝafarejado. Ĝian historion dokumentas nun rekonstruita kabano – koliba sub Klin (Kojno-nomo de la monto), en alteco 1427 m s.m. Ĝi enhavas lignotabulan kuŝejon, levigitan plankon kaj apude ŝirm-tegmenton por maturiĝi fromaĝon. Laŭ fotoj sur la vandoj ni klopodas imagi al si pli ol 500-nombran ŝaf-gregon kaj la homojn bredantajn ĝin: la ŝafejestro, ŝafpaŝtistoj, ŝafpelisto kaj ŝafhundo, sume kvin. Malfacila laboro, kiun hodiaŭ ne multaj farus (kaj scius fari). Ankaŭ tio estis parto de la kulturo Slovaka, la heredaĵo, kiu perdiĝas. (Ĉu vi scias pri signifo de la vortoj „strunga“, „jarkoj“, „redikado“?)

La padon jam mallarĝan borderas mirtilaj kaj vakciniaj arbustetoj kun la beroj frost-vipitaj – onidire -8°C ĉi-nokte – ili bongustas eĉ tiel, sed ili ne malrapidigu nin dum la supreniro. Ni renkontas la unuajn neĝ-makulojn, hardigitajn pro la nokta frosto. La suno serĉas fendojn inter nuboj, sed kiam ni venos en la montpasejo de Bystrá, bonvenigas nin malagrabla vento kaj la pinton kovras nebulo. La rigardo al la pola flanko malgajas. La picearo estas parte bruna – morta, aŭ griza – mortanta. Ĉu vere la naturo helpu sin mem?! La montara pejzaĝo belegas, sed tamen vojo al la pinto daŭros almenaŭ duonhoron. Post mallonga refreŝiĝo komenciĝas finalo. La tempo: 12:30 horojn. Verŝajne ankaŭ danke al bona veterprognozo ni renkontas sufiĉe da turistoj: polaj, ĉeĥaj, germanaj, sed plinombras la hejmuloj. La neĝaj kampoj pligrandiĝas, ili kovras longajn partojn de la pado kaj en ili estas piedpremitaj ŝtupoj.

La montopinton markas flave farbita fera stango kun ruĝa surskribo: Bystrá, 2248 m s.m. La suno venkis sian batalon, do ni sentas nin agrable. Dokumenta fotado, refreŝiĝo, ripozo kaj – subeniro. Dekomence ĝi estas modera, poste kruta, la pado serpentumas al Bystrianske montarlagoj. Ĉe unu el ili – Okulo de Anita, ni ĝuas ripozon kaj niaj piedoj refreŝigan banadon (eble 10°C). La flava signo gvidas nin preter, en, super la rivereto –Bystrá, tra kaj sen la pontetoj, sur ŝtonblokoj. La deklivo mildiĝas, montriĝas spuroj de la homa agado, malagado, eĉ stulteco kaj aroganteco kontraŭ la arbaro. Somere akre rozkolora ĥamenerio nun ellasas semo-lanugaron. Kiam ni proksimiĝas al Hrdovo, Hanka akiras sian cel-premion: kelkajn sanajn boletojn. Sur la malgranda parkejo atendas nin la aŭto de Mirko. La tempo: 16:55 horojn. Finiĝas la vojo tra la montara poezio, komenciĝas prozo hejm-revena.

La supreniron al la reĝino de la Okcidentaj Tatroj, Bystrá, 2 248 m s.m. partoprenis la 30-an de septembro 2017  Hanka Urbanová, Ján Vajs, Mirko Papaj kaj Maria Minichová, kiu raportis.

Začali sme automobilovým manévrom: z Hrdova, kde sme nechali Mirkove auto, Janovým autom k východiskovému bodu. Pri štarte do Úzkej doliny bolo už živo – autá, ľudia, deti, psi, paličky, batohy...  Veci nepotrebné k výstupu sme nechali v kufri auta. Vykročili sme o 8:00, cestou takmer bez stúpania, po modrej. Na rázcestí s Jamníckou dolinou (950m n.m.) sme odbočili vpravo na žltú značku, do Račkovej, strmším a zaujímavejším chodníkom. Pre lesných robotníkov víkend neplatí, predbehli nás v mikrobusoch, v ďalšom sa viezli koníky. Popri ceste sme mohli vidieť kopy sadeničiek – zloženie budúceho lesa: už nie smreková monokultúra, ale aj smrekovec, jedľa, breza, jelša. Stúpa chodník, a s ním aj teplota – „prikurujú“. Chodník križujú jarčeky vody, potôčiky. Občerstvujeme sa štipľavými lístkami žeruchy potočnej.

Stráne Račkovej doliny sú porastené mladým asi 30 ročným lesom – jarabiny, vyparádené dočervena tvoria krásny kontrast k zeleným smrekom. Do 90-tych rokov minulého storočia tu prekvitalo salašníctvo. Jeho históriu dokladuje zrekonštruovaná koliba pod Klinom (vo výške 1 427m n.m.) s pričňou, zvýšenou dlážkou a prístreškom na vyzrievanie syra. Podľa fotografií na stenách sa snažíme predstaviť si vyše 500 oviec a ľudí, ktorí sa o ne starali: baču, valachov, honelníka a Dunča (spolu 5). Ťažká práca, ktorú by dnes málokto robil (a vedel robiť?). Aj toto bolo súčasťou kultúry Slovenska, bohatstvo, ktoré sa stráca. (Viete, čo znamená strunga, jarky, alebo redikanie?)

Cestu lemujú nízke kríčky čučoriedok a brusníc s bobuľkami ošľahnutými mrazom – údajne až -8°C dnes v noci – chutia aj tak, ale nezdržia nás pri výstupe. Stretávame fľaky prvého snehu, stvrdnuté nočným mrazom. Slnko si hľadá medzery v oblakoch, ale keď vyjdeme do sedla Bystrej, fúka tam nepríjemný vietor a hmla zakrýva vrchol hory. Výhľad na poľskú stranu je neutešený: smrekové porasty sú hnedé – mŕtve, alebo sivé – zomierajúce. Príroda si musí pomôcť sama?! Panoráma hôr je prekrásna, ale predsa, na vrchol je ešte polhodina cesty. Po malom občerstvení začína finále. Čas 12:30. Asi aj vďaka dobrej poveternostnej prognóze stretávame pomerne dosť turistov, poľských, českých, z Nemecka ale prevažujú domáci. Snehu pribúda, na dlhších úsekoch chodníka sú doňho vyšliapané „schody“. 

Vrchol označuje žlto natretá železná tyč s červeným nápisom Bystrá, 2 248 m. Slnko vyhralo boj a je príjemne. Dokumentačné snímky, obed, oddych a zostup. Spočiatku mierny, po hrebeni, potom prudko dolu, serpentínami k Bystrianskym plesám. Pri jednom z nich,  Anetinom oku si dožičíme oddych, a nohám osviežujúci kúpeľ (10°C). Žltá značka vedie popri Bystrianskom potoku, cezeň, po mostíkoch aj bez nich, cez balvany. Spád sa zmierňuje, objavujú sa známky ľudskej činnosti, nečinnosti aj hlúposti a arogancie voči lesu. V lete sýtoružová vŕbka úzkolistá, ktorá zaujala priestor po zničenom lese, púšťa biele páperie semien. Keď sa blížime k Hrdovu, Hanka získava cieľovú prémiu: krásne dubáky. Na malom parkovisku pri autobusovej zastávke čaká Mirkove auto.
Čas 16:55, končí cesta horskou poéziou, začína próza návratu domov.

Výstupu na kráľovnú Západných Tatier, Bystrú, 2 248 m, dňa 30.9.2017 sa zúčastnili: Hanka Urbanová, Ján Vajs, Mirko Papaj a autorka článku Mária Minichová.